🌾 پنجابی کیلنڈر \ بکرمی کیلنڈر 🌾

🌾   پنجابی کیلنڈر 🌾

🌿   بکرمی کیلنڈر + نانک شاہی کیلنڈر 🌿

🌾   بکرمی کیلنڈر 🌾

قارئین کرام دنیا وچ بہوں گھٹ اقوام ایہو جہیاں ہن کہ جہڑیاں اپنا ذاتی کیلنڈر وی رکھدیاں ہوون ۔ انہاں کجھ قوماں وچوں ساڈے دیس پنجاب نوں ایہہ اعزاز حاصل اے کہ اسیں باقی تہذیبی تے ثقافتی شئواں دے نال نال مقامی طور تے تیار ہون آلا اپنا دیسی کیلنڈر \ تقویم \ جنتری وی رکھدے ہیں جہڑا کہ ساڈی پنجابی قوم دا شعار سمجھیا جاندا اے ۔ اس دی ابتداء راجہ بکرم جیت نے کیتی ۔ راجہ وکرم \ بکرم \ وکرما \ بکرما دت دا اصل ناں وکرما دتیا ( Vikrama Ditya ) ہائی \ سی جس دی پیدائش 102 Bc قبل مسیح نوں بیان کیتی جاندی اے ۔ جہڑا کہ ہک پنوار \ پرمار راجپوت ہائی تے پرمار گندھار ورسنا ( Gandharvarsena ) دا دووا \ دوجا پتر ہائی \ سی ۔ اس علاقے تے پہلے ہک ہور حاکم راجہ شکوا جس دی اولاد نوں شاکا آکھیا جاندا اے حکومت کریندی ہائی ۔ 57 ء نوں راجہ بکرم جیت نے قدیم تے مضبوط ترین سلطنت شاکا دے بادشاہ شاکاس ( shakas ) نوں شکست دتی ۔ تے اس شکست نوں ہمیشہ لئی یاد گار بناون واسطے بکرم جیت دے دل وچ اس تاریخ نوں محفوظ تے تفاخر دے طور تے استعمال کرن دا خیال پیدا ہویا ۔ اس لئی اس نے 56 Bc قبل مسیح نوں ہک کیلنڈر دا آغاز کیتا جہڑا کہ اج وی بکرمی تقویم \ کیلنڈر دے ناں نال موجود اے ۔ راجہ بکرم جیت 117 سال تک زندہ رہا تے 15ء نوں فوت ہویا ۔ اس پنجابی حکمران دا کیلنڈر پاکستان ' ہندوستان ' بنگلہ دیش تے نیپال وچ استعمال ہوندا اے ۔ نیپال وچ تے اس کیلینڈر نوں سرکاری کیلنڈر دے طور تے وی استعمال کیتا جاندا اے ۔

اس کیلنڈر وچ سال دے 365 دینھ \ دن ہن ۔
9 مہینے تے 30 دن ہن ہک مہینہ ویساکھ دا 31 دینھ دا تے دو مہینے جیٹھ ' ہاڑ 32 دیناں دے رکھے گئے ہن ۔ اس شمسی کیلنڈر \ تقویم وچ سال ویساکھ دے مہینے توں شروع ہوندا اے ۔

اس کیلنڈر دی سب توں منفرد تے اہم گل جس دا تذکرہ عام طور تے اس کیلنڈر دی اہمیت بیان کرن وچ بہت گھٹ لبھدا اے ۔ اوہ ایہہ اے کہ موجودہ زمانے دی گھڑی دی طرح اس وچ ہک دینھ \ دن نوں مختلف اوقات وچ تقسیم کیتا گیا اے جس نوں کہ ویلا آکھیا جاندا اے ۔
ہک دینھ نوں اٹھ ویلے آں وچ تقسیم کیتا گیا اے ۔ ہک ویلا موجودہ گھڑی دے دور وچ 3 گھنٹے دے براپر اے ۔

ویلے آں دی تقسیم انج اے ۔

دھمی ویلا = صبح 6 وجے توں 9 وجے تک
دوپہر ویلا = صبح 9 وجے توں 12وجے تک
پیشی ویلا = دوپہر 12وجے توں 3 وجے تک
دیگر ویلا = سہہ پہر 3 وجےتوں شام 6 وجے تک
نماشاں ویلا = شام 6 وجے توں رات 9 وجے تک
کفتاں ویلا = رات 9 وجے توں رات 12 وجے تک
ادھ رات ویلا = رات 12 وجے توں رات 3 وجے تک
سور ویلا = صبح 3 وجے توں صبح 6 وجے تک

بکرمی کیلنڈر دے مہینے شروع ہون دے ویلے

1. چیت .... مارچ وسط اپریل
2. ویساکھ ... اپریل وسط مئی
3. جیٹھ ..... مئی وسط جون
4. ہاڑھ .... جون وسط جولائی
5. ساون .... جولائی وسط اگست
6. بھادوں .... اگست وسط ستمبر
7. اسو .... ستمبر وسط اکتوبر
8. کاتک .... اکتوبر وسط نومبر
8. مگھر .... نومبر وسط دسمبر
10. پوہ .... دسمبر وسط جنوری
11. ماگھ .... جنوری وسط فروری
12. پھاگن .... فروری وسط مارچ

میرے محترم قاری ۔
تسیں عام طور تے سنیا ہوسیں کہ پنجاب دے چار موسم ہن پر محقیقین دا اس تے اختلاف اپنی پوری تاریخی شہادت نال موجود اے کہ وایِ سپت سندھو المعروف پنجاب جہڑا کہ واہی بیجی ( کاشت کاری ) وچ پوری دنیا وچ اپنی منفرد مثال رکھدا ہائی \ سی ۔ دکھ سکھ ' لینا دینا ' گانا وجانا ہر معاملے وچ اتھوں دے انسان دا واہی بیجی تے موسماں نال تعلق بہوں گہرا اے ۔ لہٰذا ایتھوں دے واسواں انہاں موسماں نوں اپنی سہولت واسطے سال دے 12 موسماں تے تقسیم کیتا ہویا ہائی اس لئی ایہہ ساڈے دیس پنجاب دے 12 موسماں دے ناں ہن ۔ جس دی تائید اس گل توں وی ہوندی اے کہ جد وی کسی دیسی مہینے دا ناں ساڈے سامنے لیا جاندا اے تاں ساڈے عام پنجابی دے ذہن وچ اس مہینے وچ آن والی مسمی تبدیلی تے اس دا واہی اتے اثر دا خیال ابھر آندا اے ۔

مثلاً ۔
ساون = بارشاں دا موسم
چیتر = نویاں کونپلاں پھُٹن دا موسم
ویساکھ = تیار فصل دی خوشی دا موسم

اس دیسی کیلنڈر وچ سورج تے چن دوہاں نوں بنیاد بنایا گیا اے ۔ مہینے آں لئی چن نوں تے دِناں تے ویلے آں ( وقت ) لئی چن تے سورج دوواں نوں بنیاد بنایا گیا اے ۔
1957 وچ نیشنل کیلنڈر آف انڈیا نے کیلنڈر ریفارم کمیٹی تشکیل دتی جینہ نے عیسوی سال نال مطابقت لئی اک فارمولا ترتیب دتہ ۔ ایہہ ہی کیلنڈر موجودہ دور وچ استعمال ہو رہا اے ۔ ہن 14 اپریل 2020 نوں نواں بکرمی سال 2077 شروع ہویا اے ۔

🌿    نانک شاہی کیلنڈر 🌿

نانک شاہی کیلنڈر جس دی ترتیب عیسوی کیلنڈر ورگی ہی اے اس تے ابتدائی کم 1960 وچ ہک کینیڈین سکھ ریٹائرڈ کمپیوٹر انجینیئر پال سنگھ پروال نے شروع کیتا ہائی \ سی ۔ اس کیلنڈر دا مقصد سکھ قوم وچ ایکتا ( وحدت ) پیدا کرنا اے ۔ عیسوی کیلنڈر دے مطابق 14 مارچ نوں شروع ہون آلے اس کیلنڈر دا پہلا مہینہ چیتر اے ۔

نانک شاہی کیلنڈر وچ دیناں دی ونڈ

چیتر ' وساکھ ' جیٹھ ' ہاڑ ' ساون 31 دن دے تے
بھادوں ' اسوج ' کاتک ' مگھر ' پوہ ' ماہ ' بھاگن 30
دن دے ہوندے ہن ۔

سکھ مذہب دے بانی بابا گُرو نانک دی جنم بھومی گُرودوارہ جنم استھان ننکانہ صاحب وچ نانک شاہی کیلنڈر دا 552 واں سال شروع ہون دے موقع تے منعقدہ تقریب وچ پاکستان محکمہِ اوقاف دی چھتر چھاویں ہیٹھ چلن والے ادارے پاکستان سکھ گرودوارہ پربندھک کمیٹی دے چیئرمین سردار شام سنگھ ' سیکرٹری سردار گوپال سنگھ چاولہ ' ممبر پی ایس جی پی سی سردار مہندر سنگھ ' ڈپٹی سیکرٹری سید فراز ' ممبر صوبائی اسمبلی پاکستان مسلم لیگ ( ن ) سردار رمیش سنگھ اروڑہ ' منیجر گورودوارہ جنم استھان سید عتیق الرحمٰن گیلانی تے باقی عہدہ داران نے ہک پریس کانفرنس وچ دسیا کہ پاکستانی سکھ کمیونٹی اپنے مذہبی تہوار 2003 دے ترتیب دتے ہوئے کیلنڈر دے مطابق ہی منا سیں تے تبدیلی ہرگز قبول نہ کیتی جا سیں ۔

بھارت وچ اکال تخت صاحب وچ شرومنی گوردوارہ پربندھک کمیٹی امرتسر دے پردھان سردار اوتار سنگھ مکڑ دی سربراہی وچ 18 رکنی کمیٹی بنائی گئی ہائی \ سی جینہ نے نانک شاہی کیلنڈر وچ کئی خود ساختہ تبدیلیاں کیتیاں ۔ جنہاں دا کہ سکھ قوم اس اجلاس وچ انکار کر دتہ ۔اس اجلاس وچ پاکستانی سکھاں توں علاوہ پوری دنیا توں سکھاں نوں دعوت دتی گئی ہائی ۔ اس چیز دا پاکستانی سکھاں نوں بہت دکھ ہائی ۔

سردار شام سنگھ آکھیا کہ ہک واری مڑ \ پھر سکھاں نوں تقسیم کرن دی کوشش کیتی گئی اے ۔ پاکستان پربندھک کمیٹی دے ارکان آکھیا کہ پاکستان وچ سکھاں نوں علیحدہ پہچان تے سکھ میرج ایکٹ دی سہولت حاصل اے ۔ اس موقع تے انہاں نے نانک شاہی کیلنڈر تے پاکستان دے موجودہ حکمران دی تصویر لا کے 72 سال دی خواہش دا اظہار تے کرتارپور لانگہ کھولن دا شکریہ ادا کیتا ۔ تے حکومت پاکستان ولوں بابا گورونانک یونیورسٹی ' بابا گورونانک فاریسٹ ' دانش سکول نوں بابا گورونانک دے ناں نال منسوب کرن دا وی شکریہ ادا کیتا ۔

قارئین کرام :
ہک گل تے ایہہ چیتے رکھو کہ ایتھوں دے کراڑاں دا سب توں وڈا جرم ایہہ اے کہ اوہ ایتھے مسلماناں ' سکھاں ' عیسائیاں توں پہلے رہندے ہن ۔ مسلماناں دی آمد توں پہلے دے انساناں دے سارے عوامل بجائے ایتھوں دے انسان دے ہندو مذہب نال منسوب کر لئے جاندے ہن اس کارن ایتھوں دا ہر پرانا تے ناپسندیدہ عمل انہاں دے زمے پا دتہ جاندا اے تا کہ ایہہ ثابت کیتا جا سکے کہ بعد وچ آن والے لوکاں دا اس وچ کوئی عمل دخل نہیں تے اوہ اس عمل توں پاک ہن ۔ لیکن ایہہ یاد رکھو کہ جد گل تہذیب تے ثقافت دی ہو سیں تاں اس توں مراد مقامی سطح تے پیش آون آلے تمام انسانی عوامل وچ موجودہ لوک اپنے اولین دے بھائیوال ہن نا کہ صرف دھارمک عوامل وچ ۔

اگر اسیں دھارمک کیلنڈر دا استعمال کرنا ہووے تے مسلماناں دی تمام عبادات اسلامی مہینے آں دے مطابق چل رہیا ہن ۔ تے جے گل مقامی سطح تے ایجاد ہون آلے کیلنڈر دی ہووے تے مقامی سطح تے ایجاد ہون آلے دوہاں کیلنڈراں دے احوال تہاڈے سامنے رکھ دتے ہن جنہاں وچوں پنجابی کیلنڈر دی پہچان تے اس دا انتخاب کرنا کوئی مشکل نہیں ۔ بس ہک گزارش اے کہ اپنی تہذیبی ' ثقافتی ' تاریخی چیزاں دی حفاظت کر لئو کیونکہ ایہہ چیزاں قوماں دی اثاث ہوندیاں ہن ۔ جنہاں نال کہ ہک قوم دی شعوری تے علمی حالت دا پتہ لگدا اے ۔
کیونکہ ایہہ نہ ہووے کجھ نام نہاد پنجابی قوم پسند اپنی مفاد پرستی دی خاطر تہاڈی تاریخی حقیقت دا سودا کر دین ۔ ساڈا حکومتِ پنجاب اگے مطالبہ اے کہ ساڈے اس پنجابی کیلنڈر دی حکومتی سرپرستی وچ حفاظت کیتی جاوے ۔

( اُنج جے سمجھ نا آوے کہ کتنے دیناں دا مہینہ تے کتنے مہینے دا سال ہوندا اے تے انجمن تے فلمایا ہویا نورجہاں دا ایہہ گانا ضرور سن لینا شائد تہانوں کجھ سمجھ آ جاوے )

حاجی عارف
خانیوال